Het is alweer zeven jaar geleden dat mijn woonplaats Leeuwarden (en Friesland) culturele hoofdstad van Europa was. Veel aandacht was er tijdens dat festival voor ‘legacy’; kort gezegd: wat léren we van dit festival, welk zaadje planten we; wat geven we dóór? Een van de interessantste projecten in dat kader was ‘Feel the Night’. Het project ging over lichtvervuiling. Een probleem dat voorlopig alleen maar erger wordt. Maar er is hoop.
Wij mensen – en als filmer kijk ik vooral kritisch naar mezélf – zijn verslaafd aan de betovering van licht. Kijk naar onze steden, snelwegen, onze nachtelijke kantoren en onze behoefte om in schreeuwende neonletters de aandacht te vangen.
Er zijn uiteraard ook positieve kanten van kunstlicht; het verlengt onze productiviteit, het vergroot ons gevoel van veiligheid, het is vaak feeëriek en het betovert de filmers onder ons.
Maar deze verlichting komt met een prijs. Volgens wetenschappelijk onderzoek is de hoeveelheid kunstlicht wereldwijd in 25 jaar met meer dan 49% toegenomen, en in Nederland groeit de lichtvervuiling jaarlijks met 7%. De schaduwzijde van licht is niet alleen excessief energieverbruik, maar ook dat het slecht is voor het bioritme van de natuur (mens én dier). Vogelpopulaties raken gedesoriënteerd en sneuvelen massaal, insecten worden om de tuin geleid en gaan dood. Veel soorten zijn afhankelijk van natuurlijk licht voor activiteiten zoals foerageren, migratie en voortplanting. En dan de mens: die slapen door teveel kunstlicht slechter, met gezondheidsklachten als gevolg. Kortom: een serieus probleem.
Over legacy gesproken; het probleem van lichtvervuiling lijkt de afgelopen zeven jaar nog niet erg in ons brein te zijn ingedaald. We lijken verslaafd aan licht. Maar er is ook is óók goed nieuws; in een land als Frankrijk is de wetgeving als veel strenger; daar mogen lampen van kantoren na werktijd niet blijven branden. En in Nederland zette de uitstekende NPO-documentaire “De schaduwkant van licht” in oktober 2023 het onderwerp (een beetje) op de kaart, al lijkt het bij het huidige kabinet nog geen prioriteit te hebben.
Maar er is ook licht in de duisternis: gesteund door de EU, inmiddels het programma ‘Darker Sky’ draait. Dat is een ‘Interreg-programma’ waarbij overheden en experts uit diverse landen ernaar streven om lichtvervuiling in het Noordzeegebied te verminderen. Dit met betere monitoring en het experimenteren met slimmere verlichtingsmethoden.
Het is te verwachten én te hopen dat er prachtige conclusies uitkomen. Kennis die we morgen én overmorgen kunnen uitbouwen. Het slechtste wat wij nu kunnen doen; dat is de ogen sluiten.
