Friesland loopt nationaal én internationaal voorop in de circulaire economie, blijkt uit het Circularity Gap Report Fryslân van Circle Economy. Jantie van der Laan, programmamanager Overheden bij Vereniging Circulair Friesland (VCF), bevestigt: “We zijn een eind op weg, maar we zijn er nog niet. We moeten serieus met elkaar aan de slag, samen met onze leden.” Ze vervolgt: “VCF zet zich al tien jaar in voor de transitie naar een circulaire economie. We zijn een zeer actieve vereniging met meer dan 180 leden. We boeken resultaat door onze Friese mentaliteit: we zoeken elkaar op en we durven te doen. Door samen te werken met overheden, onderwijsinstellingen en ondernemers ontstaat er energie. Dit jaar vieren we ons jubileum en laten we samen met provincie Fryslân zien waar we staan.” OF was nieuwsgierig waar we dan precies staan en vroeg het aan zes organisaties.
Wat maakt de organisatie waar u werkt bijzonder?
Remco van der Mossel, directeur bij Heijmans Woningbouw uit Drachten: Heijmans is vooruitstrevend omdat we focussen op ‘het nieuwe bouwen’. Het gaat niet alleen om bakstenen stapelen, maar om het hele plaatje: van circulariteit tot biobased materialen. Wij nemen verantwoordelijkheid voor de diverse vraagstukken rondom circulariteit, klimaat, biodiversiteit, bouwen en welzijn van mensen. We hebben mensen ingezet om de duurzaamheidsgedachte te implementeren in de organisatie. Wij willen dat iedereen prettig woont, zodat het fijn leven is voor mens en dier en waar de natuur volop bloeit.
Marthijs Roorda, medeoprichter en algemeen directeur van GreenInclusive Natural Products: GreenInclusive is een Fries bedrijf dat biobased bouwmaterialen maakt van lokaal geteelde vezelhennep. Alles gebeurt in een korte, gesloten keten binnen Friesland. Naast circulair werken, creëren we sociale impact door werk te bieden aan mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. We combineren ecologische en sociale duurzaamheid in één regionale aanpak: van akker tot woning.
Johan Gielstra, mede-eigenaar en directeur van Noordwijzer: Noordwijzer is een integraal bouwmanagement- en adviesbureau dat opdrachtgevers begeleidt bij duurzame en circulaire keuzes, voor zowel nieuwbouw als bestaande bouw. We kijken verder dan het gebouw, we nemen ook de omgeving mee. Met kennis van biobased materialen, hergebruik, losmaakbaarheid, energiezuinige technieken en klimaatadaptatie maken we ambities concreet. Wij helpen opdrachtgevers om spijtvrije keuzes te maken: wat kun je nú doen dat ook klopt voor de toekomst?
Rick van Asten, algemeen directeur van WITS: WITS is een 125-jarig vooruitstrevend familiebedrijf in de bouw- en vastgoedonderhoudssector. Wij zorgen voor een positieve impact op de betaalbaarheid, duurzaamheid en leefbaarheid van woningen. We zijn een strategische partner en we zijn van toegevoegde waarde als kennis- en uitvoerende partner. Dat blijkt uit onze dagelijkse activiteiten op het gebied van integraal verduurzamen en onderhouden, ketenregie en bewonerstevredenheid. We ontwikkelen onze eigen concepten in gestandaardiseerde programma-aanpakken.
Reino de Boer, KAM- en duurzaamheidsmanager bij Empatec: Wij zijn een sociaal werkleerbedrijf voor mensen met een grotere uitdaging op de arbeidsmarkt. Wij zien dat iedereen een steentje kan bijdragen en dat werken gelukkig maakt. Op je werk ontmoet je mensen, voel je je gewaardeerd en kun je je ontwikkelen. Wij bieden die goede werkplek én leveren kwaliteit aan onze opdrachtgevers. We werken met ISO9001-, SKAL- en FSSC 22000-certificeringen, waarmee we voldoen aan hoge standaarden voor professionaliteit, kwaliteit en duurzaamheid.
Justin Rienks (strategisch adviseur Economie & Energie) van Gemeente Súdwest-Fryslân: Súdwest-Fryslân is de grootste gemeente van Nederland. Een plattelandsgemeente met een rijk en gevarieerd landschap, een sterk verbonden mienskip, bloeiende steden en dorpen en uitblinkende economische sectoren. De brede welvaart is hoog.
Focco Dam (beleidsadviseur Circulaire Economie) van Gemeente Súdwest-Fryslân: Wij zorgen ervoor dat het ook in de toekomst in onze gemeente prettig wonen, werken en recreëren is. De transitie naar een circulaire economie is hierin een belangrijke ambitie. Niet alleen voor de generaties ná ons, maar ook om ondernemers vandaag al te laten profiteren van de economische kansen die het biedt.
Welke kansen ziet u voor uw organisatie in de circulaire economie?
Van Asten (WITS): We zijn actief bezig met het inventariseren en aanbieden van duurzame biobased en circulaire alternatieven voor bouwmaterialen. In onze WITS-varianten en scenariostudies rekenen we zowel de investerings- als de exploitatieperiode door in kosten en CO₂-uitstoot. Hierdoor kunnen we nieuwe CO₂-reducerende of CO₂-positieve materialen beter verantwoorden. We nemen bovendien als ketenregisseur van samenwerkingsverbanden een leidende en proactieve rol bij het toepassen van circulaire materialen, actief hergebruiken van afvalstromen, vernieuwen van verdienmodellen en cocreatie met andere branches.
De Boer (Empatec): Maatschappelijk ondernemen is niet meer weg te denken. Een belangrijk onderdeel hiervan is Social Return on Investment (SROI): het creëren van maatschappelijke waarde door werkgelegenheid en opleidingskansen te bieden aan mensen met een grotere uitdaging op de arbeidsmarkt. Door werk aan ons uit te besteden geven bedrijven hier invulling aan. Bedrijven kunnen ook kiezen voor detachering met begeleiding vanuit Empatec, of onze vakkrachten in dienst nemen. Door iedereen te laten meedoen, bouwen we samen aan een veerkrachtige arbeidsmarkt: een belangrijke pijler onder duurzame ontwikkeling.
Dam (Súdwest-Fryslân): Gemeentes kopen jaarlijks voor aanzienlijke bedragen in. Door circulariteit op te nemen in onze uitvraag, geven we een duidelijk signaal naar de markt. In de bouwsector is door circulair te bouwen ook veel impact te maken. In onze tenders dagen wij inschrijvers uit om met oplossingen te komen die hierop inspelen.
Rienks (Súdwest-Fryslân): We faciliteren en stimuleren lokale ondernemers in toekomstbestendig ondernemerschap. Samen met VCF, parkmanagement en ondernemers hebben we in Sneek en Bolsward bijvoorbeeld circulaire routekaarten opgesteld: concrete collectieve maatregelen in de openbare ruimte, op de bedrijfskavels en in de bedrijfsvoering die zorgen voor een toekomstbestendig en aantrekkelijk bedrijventerrein.
Van der Mossel (Heijmans): Heijmans streeft naar het volledig beheersen van materiaalstromen, inclusief bijbehorende verdienmodellen. Het doel is niet alleen de afhankelijkheid van schaarse grondstoffen te verminderen en leveringszekerheid te garanderen, maar ook de negatieve materiaalimpact op broeikasgassen, water en biodiversiteit te verminderen. Ook bouwen wij steeds meer met biobased materialen, zoals hout en vezelhennep.
Roorda (GreenInclusive): We benutten lokaal geteelde hennep als grondstof. Dat doen we met meer dan 110 boeren, via de Fryske Vezelhennepdeal. De bouw van een eigen fabriek in Drachten dit jaar maakt lokale verwerking mogelijk. Ook ontwikkelen we CO₂-certificaten die boeren financieel belonen. Zo creëren we een gesloten en circulaire keten in Friesland én een alternatief voor fossiele bouwmaterialen.
Gielstra (Noordwijzer): De circulaire economie biedt volop kansen, zeker in de bouw. Denk aan biobased bouwen, hergebruik van materialen en het terugdringen van energie- en grondstofgebruik. Met onze duurzaamheidswijzer helpen we opdrachtgevers om onderbouwde, circulaire keuzes te maken. We zien dat álle partijen nog moeten leren, ook wij. Er zijn al mooie stappen gezet. De energie en wil bij opdrachtgevers en bij onze collega’s maakt dat we samen echt impact kunnen maken.
Op welke manier draagt uw organisatie bij aan het vergroten van circulariteit in uw branche?
Rienks (Súdwest-Fryslân): We maken iedere vijf jaar een meerjarenplan, waarin we focus aanbrengen in ons beleid en onze inspanningen om de transitie naar een circulaire economie te versnellen. Met deze stapsgewijze aanpak houden we oog voor de actualiteit, stellen we haalbare doelen en vergroten we onze impact.
Dam (Súdwest-Fryslân): We werken graag samen met andere Friese gemeenten, de provincie, VCF, ondernemers en onderwijsinstellingen. Zo deed een team bouwkundestudenten van Firda Sneek recent mee aan de Smart Circulair Challenge, met een door ons gekozen case.
Van Asten (WITS): We doen dat individueel én vanuit het collectief. Individueel vanuit onze regisserende rol in het aanjagen van de circulaire economie, het actief benaderen van onze co-partners en leveranciers in het aandragen van biobased en circulaire materialen. Een goed voorbeeld is het ondertekenen van de Fryske Vezelhennepdeal. Dat vraagt om kennissessies en opleidingen voor onze eigen WITS-medewerkers. Daarnaast zijn we in ketensamenwerking actief met pilots. Samen met onze klanten en samenwerkingspartners initiëren we circulaire werkwijzen en alternatieven.
De Boer (Empatec): Onze medewerkers werken ook aan producten die bijdragen aan verduurzaming. Wij werken bijvoorbeeld met BOXO, dat onlangs een duurzaamheidsprijs won voor hun innovatieve aanpak van circulaire verzendverpakkingen. Ook maakt Empatec beschermhout voor bomen bij wegwerkzaamheden, frist het oude lantaarnpalen op voor hergebruik door gemeenten en helpen we om producten opnieuw te verpakken of te herstellen. We waren bovendien medeorganisator van de Bloeiweek op De Hemmen in Sneek, verduurzaming van het bedrijventerrein stond hier centraal. Ook doen we mee met het programma Circulaire bedrijfsvoering van Circulair Friesland.
Gielstra (Noordwijzer): Wij geloven in samenwerking: met partners en opdrachtgevers brengen we circulariteit in de praktijk. Dat doen we door losmaakbaar ontwerpen, het inzetten van biobased en herbruikbare materialen en integraal nadenken over de volledige levenscyclus. Ons team volgt opleidingen in circulair bouwen en klimaatadaptatie en deelt deze kennis actief. Zo helpen we elkaar verder – binnen én buiten Noordwijzer – en bouwen we samen aan een duurzamere sector.
Roorda (GreenInclusive): Wij organiseren de hele keten lokaal en circulair: van hennepteelt tot biobased bouwmaterialen. De grondstoffen zijn hernieuwbaar en slaan CO₂ op. Samen met boeren, bouwbedrijven en woningcorporaties vormen we een brede coalitie in de Fryske Vezelhennepdeal en delen we actief kennis. Zo dragen we bij aan een structurele transitie van lineair naar circulair bouwen.
Van der Mossel (Heijmans): We maken voor al onze woonproducten materiaalstroomanalyses en zetten in op het verminderen van primaire grondstoffen, door het toepassen van hergebruikte of biobased producten. Dit doen wij ook door op eigen gronden gewassen te telen, zoals hennepteelt in onder andere Heerenveen. We verlengen de levensduur van producten en materialen door goed onderhoud, hergebruik en herstel. Met het dashboard dat we samen met onze afvalpartijen hebben ontwikkeld brengen we afval in kaart, sturen we op zuivere afvalstromen en werken we aan een hoger nascheidingspercentage. Van ons houtafval wordt nieuw plaatmateriaal gemaakt en bij renovatie ‘oogsten’ we vrijkomende materialen, die brengen we zo hoog mogelijk in de keten terug. We worden weleens ‘meester in materiaalstromen’ genoemd!
Wat zijn de grootste uitdagingen bij het implementeren van circulaire principes?
De Boer (Empatec): In de bedrijfsvoering van één van onze vakbedrijven zijn wij afhankelijk van klanten die producten aanleveren om te verpakken of ompakken. Hier zijn in de keten nog stappen mogelijk, wat betreft restproducten zoals karton en folie. Dit wordt momenteel door de afvalverwerker gerecycled en is in die zin geen afval, maar wij zouden dit aandeel nog wel willen verminderen.
Gielstra (Noordwijzer): Wet- en regelgeving sluit nog niet altijd goed aan op circulaire ambities. Ook merken we dat verandering spannend kan zijn: het vertrouwde voelt veilig. Maar niets doen is geen optie als we echt willen verduurzamen. Er is nog een tekort aan goede data en uniforme methodes, maar we zien dat samenwerking, leren in de praktijk en kennis delen zorgen voor steeds meer beweging. Door te durven én te doen, komen we samen vooruit.
Roorda (GreenInclusive): Een grote uitdaging is concurreren met fossiele bouwmaterialen die goedkoper zijn door een oneerlijk speelveld. Ook vraagt opschaling om investeringen en samenwerking met overheden en opdrachtgevers. Voor boeren is prijszekerheid essentieel. Via CO₂-certificaten en langetermijncontracten proberen we die zekerheid te bieden en de teelt aantrekkelijk te houden.
Dam (Súdwest-Fryslân): De omslag naar een volledig circulaire economie vergt een groot voorstellingsvermogen. Om daar een beroep op te kunnen doen, moeten we eerst werken aan een organisatie breed gedragen bewustwording van ‘nut en noodzaak’. Pas als die er is maken we andere keuzes dan gebruikelijk.
Rienks (Súdwest-Fryslân): Niet iedere ondernemer en werknemer zit op dezelfde plek in de transitiecurve. Dit vraagt tijd, volharding en experimenteerruimte.
Van der Mossel (Heijmans): Het is nog vaak een hobbelige zoektocht, maar we moeten voor materialen gaan die goed zijn voor mens én milieu. Neem vezelhennep: dat heeft alles in zich om de bouwsector te revolutioneren. Veel boeren willen best hennep telen: als er afzet is, het voldoende oplevert en voldoet aan de regelgeving. Bewoners willen graag duurzaam, maar ook betaalbaar wonen. Als de bouwsector de vraag naar biobased materialen opvoert, volgen boeren vanzelf. En het Bouwbesluit zou bijvoorbeeld een minimumpercentage biobased materialen kunnen voorschrijven.
Van Asten (WITS): Bij het initiëren en implementeren van circulaire methoden en werkwijzen komen uitdagingen naar voren zoals het fysiek hergebruiken van materialen, arbeidsuren, levensduurverlenging en garanties. We zitten op een kantelpunt: we weten dat circulaire alternatieven soms duurder zijn dan traditionele methoden. Het creëren van legitimiteit (door het inzichtelijk maken van de CO₂-uitstoot en mogelijke CO₂-reductie bij de juiste toepassing) leidt tot het goede gesprek. Daarin wordt niet alleen gekeken naar de euro’s, maar steeds meer naar CO₂-reductie en het creëren van een positieve impact.
Hoe ervaart u de samenwerking met andere partijen binnen de Friese circulaire economie?
Roorda (GreenInclusive): GreenInclusive is actief binnen Circulair Friesland en werkt intensief samen met partijen via de Fryske Vezelhennepdeal. De korte lijnen en gedeelde ambitie in Friesland zorgen voor sterke verbindingen, gezamenlijke projecten en kennisdeling. Samen bouwen we aan een regionale biobased keten. Deze coöperatieve aanpak is cruciaal voor systeemverandering en een circulaire toekomst.
Van der Mossel (Heijmans): Wij zijn aangesloten bij Circulair Friesland. Het is inspirerend om kennis en ervaring te delen met andere partijen zoals overheden, adviseurs en andere bedrijven. Wij zijn een partij die graag kennis deelt. Door met elkaar te sparren kom je samen verder. Circulair Friesland organiseert verschillende sessies. Vanuit Heijmans dragen wij bij door actief deel te nemen en bijvoorbeeld presentaties te verzorgen.
Gielstra (Noordwijzer): We ervaren de Friese samenwerking als krachtig en verbindend. Noordwijzer is actief betrokken bij Circulair Friesland, een netwerk vol enthousiasme en daadkracht. Door kennis en ervaringen te delen, zetten we grotere stappen. Dat is precies waarom Friesland vooroploopt. Nu is het zaak om deze voorsprong vast te houden én anderen te inspireren ook in beweging te komen. Samen maken we het verschil.
Van Asten (WITS): Wij ervaren een sterke samenwerking met onze partners in het initiëren van nieuwe alternatieven en concepten. Zoals gezegd voeren we meerdere pilots uit: op het gebied van materialen, procesinnovatie, standaardiseren, afvalstromen en circulaire werkwijzen. Daarin spreken we dezelfde taal, iedereen ziet in dat het anders moet. Dat vraagt van ons allemaal daadkracht en eigenaarschap. Onze aansluiting bij Circulair Friesland maakt ons een trotse partner, we dragen graag bij aan deze transitie.
Dam (Súdwest-Fryslân): Wij prijzen ons gelukkig met zo’n actieve vereniging als VCF en zijn hier uiteraard bij aangesloten. Door actief deel te nemen in programma’s en werkgroepen vergroten we onze impact in eigen gemeente en leren we van de ervaringen van andere leden.
Rienks (Súdwest-Fryslân): Iedere gemeente staat voor min of meer dezelfde uitdagingen. De onderlinge wil om kennis te delen zorgt voor versnelling van de transitie naar een circulaire Friese economie.
De Boer (Empatec): Empatec is lid van Circulair Friesland en de Freonen fan Fossylfrij Fryslân. Ook via die netwerken komen er klanten die Empatec als samenwerkingspartner zien in de circulaire economie in Friesland. Onze toegevoegde waarde zit dan niet alleen in het sociale, maar ook in onze verschillende bedrijfsonderdelen waar vakmensen werken. Denk bijvoorbeeld aan onze hout- en metaalafdeling.
Hoe ziet uw organisatie eruit over 5 of 10 jaar, is deze dan meer circulair?
Gielstra (Noordwijzer): Over 5 tot 10 jaar is circulariteit geen ambitie meer, maar een vanzelfsprekend onderdeel van elk project. Noordwijzer is nog steeds een lerende organisatie, waar kennis over circulair bouwen en klimaatadaptatie centraal staat. We ontwikkelen onszelf én de sector. Onze duurzaamheidswijzer is dan een breed gedragen instrument in de bouw. Daarnaast zetten we ons actief in voor scholing, zodat de kennis ook buiten Noordwijzer beschikbaar komt. Want uiteindelijk draait het om de vraag: Wat kun jij vandaag doen, om jouw stempel op morgen te zetten?
Rienks (Súdwest-Fryslân): Vanuit ons ‘Meerjarenplan Circulaire Economie 2024-2028’ ligt de focus de komende jaren op circulair inkopen en opdrachtgeverschap en circulair bouwen. Hiermee leggen we het fundament waar we op door kunnen bouwen. Over 10 jaar willen we dat circulariteit voor bedrijven en consumenten een vanzelfsprekende én lonende keuze is.
Dam (Súdwest-Fryslân): Circulaire vraag en aanbod groeien meer en meer naar elkaar toe. Onze stip op de horizon is een volledig circulaire economie in Súdwest-Fryslân in 2050.
Van der Mossel (Heijmans): Daar zijn we al volop mee bezig en over 5 of 10 jaar is het nog gebruikelijker om materialen te hergebruiken. Ik verwacht dat wij dan steeds meer gaan zeggen: zo doen wij het. Dat is pas echt verantwoordelijkheid nemen. Je kunt niet de keuzes continu aan klanten overlaten. Heijmans is voornemens om doelstellingen te bepalen voor afval (tonnen), herkomst (% primaire grondstoffen), demontabelheid van uitgaande materiaalstromen en milieu-impact (MPG/MKI) van materiaalgebruik.
De Boer (Empatec): Circulaire economie en sociale inclusie is over 5 tot 10 jaar nog veel meer met elkaar verweven. Klanten weten ons dan nog beter te vinden voor SROI en om Empatec in te zetten voor de sociale component in circulariteit. Onze panden zijn dan verduurzaamd en ook in de interne bedrijfsvoering is circulariteit gewoon.
Van Asten (WITS): Wij blijven bijdragen door duurzame, biobased en circulaire alternatieven in onze interne bedrijfsprocessen, werkmethoden en projecttoepassingen. Wij stimuleren onze klanten en medewerkers in de toepassing van circulaire alternatieven. We willen ons verder ontwikkelen in onze circulaire kennis, planvorming en uitvoeringsprincipes. Daarmee dragen wij bij aan een positieve impact voor onze klanten, medewerkers en maatschappij en een comfortabeler en duurzamer thuis voor gebruikers van het vastgoed. ‘De kracht van aandacht’ is niet zomaar een slogan, het is onze belofte én drijfveer.
Roorda (GreenInclusive): Over 5 tot 10 jaar produceren we volledig circulair binnen Friesland. Dat doen we met een eigen fabriek, 2.000 hectare hennep, CO₂-certificaten en uitbreiding naar de productie van ander biobased bouw- en isolatiemateriaal. We versterken de landbouw, bouwen circulaire producten lokaal en creëren werkgelegenheid. GreenInclusive wil een toonaangevend, sociaal en circulair productiebedrijf zijn in de Friese regio en daarbuiten.
