Tijdens een inspiratiebijeenkomst van de Freonen fan Fossylfrij Fryslân bij De Fabriek in Leeuwarden op woensdag 3 december stond nieuwe energiewetgeving centraal. Simon Visbeek(mede-initiatiefnemer EnergieVoorIedereen) en Ferd Crone (oud-burgemeester van Leeuwarden en Lid van de Eerste Kamer) deelden de actuele ontwikkelingen in de energiewetgeving en de kansen die deze bieden voor Fryslân.
Visbeek schetste hoe Europese energierichtlijnen (zoals RED II en de Elektriciteitsrichtlijn) uiteindelijk doorwerken tot op het niveau van dorpen en lokale projecten. “In Nederland worden deze richtlijnen uitgewerkt in de nieuwe Energiewet, die weer doorwerkt in provinciale visies en gemeentelijke omgevingsplannen.” Die gelaagdheid maakt dat lokale overheden en coöperaties steeds meer te maken krijgen met veranderende regels en nieuwe kansen.
Dorpsmolens
Visbeek liet zien hoe dit in de praktijk werkt aan de hand van twee voorbeelden: de energiegemeenschap in Het Bildt en het programma rond Friese dorpsmolens. “In Het Bildt wordt gewerkt aan lokaal opwekken voor lokaal gebruik, met betaalbare tarieven voor inwoners.Dorpsmolens worden gezien als belangrijk instrument voor opschaling: kleinschalig, lokaal gedragenen passend binnen de Friese energievisie, die stelt dat het landelijk gebied energieneutraal moet worden door een mix van biogas, warmtenetten, zon op daken en wind via dorpsmolens.”
Steun groeit
Uit het verhaal van Visbeek blijkt dat het draagvlak voor dorpsmolens groeit. In 2024 en 2025 dienden tientallen energiecoöperaties zienswijzen en brieven in bij de provincie. “Dat leidde tot aangenomen moties in Provinciale Staten, zoals ‘Energie van en voor de dorpen’ en ‘Aan de slag met dorpsmolens’. Verschillende gemeenten, waaronder Waadhoeke, Súdwest-Fryslân, Leeuwarden, Noardeast-Fryslân en Tytsjerksteradiel, hebben inmiddels uitgesproken de mogelijkheden voor dorpsmolens te willen verkennen of op te nemen in beleid. Ook netbeheerder Liander ziet kansen. Dorpsmolens kunnen bijdragen aan betere benutting van het netwerk en verminderen van netcongestie.”
Tweede energierevolutie
Volgens de tweede spreker Ferd Crone bevinden we ons in een ‘tweede revolutie’: van een top-down energiemarkt met grote producenten naar een decentrale, integrale benadering waarin burgers, dorpen en bedrijven zowel consument als producent zijn. “Door dalende kosten van zon, wind, batterijen en warmtepompen wordt het voor steeds meer huishoudens en buurten voordelig om zelf oplossingen te organiseren.”
Crone wees op belangrijke elementen van de nieuwe energiewet, zoals de mogelijkheden om energie te delen binnen buurten, via coöperaties, tussen bedrijven of via buurtbatterijen. “Ook netwerkbedrijven krijgen een grotere rol in ondersteuning bij lokale opslag en systeemdiensten. Buurtwarmteprojecten dragen daarbij bij aan het ontlasten van het elektriciteitsnet.”
Tot slot benoemde de oud-burgemeester van Leeuwarden een aantal knelpunten en aandachtspunten voor de komende jaren. “Financiering van lokale projecten blijft een uitdaging, net als het creëren van stabiele regelgeving en passende waarborgen om burgers te beschermen in een veranderende energiemarkt.” Ook wees hij op de noodzaak om alle betrokken partijen, van overheid tot initiatiefnemers, beter te verbinden. Volgens Crone ligt hier een belangrijke kans voor Fryslân: door slim samen te werken en de bestaande energie-initiatieven te versterken, kan de provincie vooroplopen in deze tweede energierevolutie.