Steeds meer Friese mkb-bedrijven werken dagelijks met digitale systemen waarin grote hoeveelheden bedrijfs- en klantdata samenkomen. Veel ondernemers beseffen niet hoe afhankelijk ze daarmee zijn geworden van buitenlandse leveranciers en servers. En hoe weinig grip ze hebben op de plek waar hun gegevens werkelijk staan. “Die belanden vaak op servers van internationale bedrijven, met voorwaarden waar je weinig invloed op hebt”, zegt Rudolf Simons, directeur van DataFryslân. “Als zo’n partij iets aanpast, heb jij daar niets over te zeggen.”
De oorsprong van DataFryslân ligt in Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad 2018. Overheden en kennisinstellingen werkten toen intensief samen om regionale data te verzamelen en te benutten. Die samenwerking bleek meer dan tijdelijk waardevol. De betrokken partijen zagen dat data blijvend een rol zou spelen in beleid en regionale ontwikkeling.
In 2022 kreeg DataFryslân daarom de vorm van een coöperatie, waarin publieke organisaties (60%) en private partijen (40%) zoals De Friesland en Huurdersbelang Fryslân gelijkwaardig meedoen. Volgens Simons is die brede samenstelling essentieel: “We willen dat alle belangen in de samenleving vertegenwoordigd zijn. Van overheden tot maatschappelijke organisaties, en straks ook ondernemers.”
Ondernemers laten aanhaken
DataFryslân ziet dat het Friese mkb in toenemende mate dezelfde kwetsbaarheden ervaart als andere sectoren. De digitale wereld verandert sneller dan ondernemers kunnen bijbenen en de afhankelijkheid van techpartijen wordt groter. Digitale systemen die voorheen een praktische toevoeging waren, vormen nu de kern van veel bedrijfsvoeringen. “Als een buitenlandse leverancier voorwaarden wijzigt, een functie uitschakelt of dagenlang platligt, staat een onderneming direct onder druk.”
Die kwetsbaarheid is niet theoretisch, benadrukt Simons. “Europa en Nederland lopen achter in data-oplossingen. Dat merken we ook hier in Fryslân. Daarom is het belangrijk dat we onze eigen gegevens binnen de regio houden: veilig, onafhankelijk en altijd beschikbaar.”
Kwetsbare scenario’s
Om grip te krijgen op hun digitale kwetsbaarheid moeten ondernemers eerst inzicht krijgen in de eigen datastromen. Dat begint met eenvoudige, maar vaak confronterende vragen: waar staan klant- en bedrijfsgegevens precies, wie is juridisch eigenaar van de systemen, wat gebeurt er als een leverancier stopt of de dienstverlening wijzigt? Ook vragen over toegankelijkheid zijn essentieel: kan een bedrijf blijven draaien als bijvoorbeeld een boekhoudpakket of kassasysteem tijdelijk niet beschikbaar is? Simons: “Denk na over waar je data gebruikt. Veel ondernemers merken pas hoe kwetsbaar ze zijn als ze écht niet meer bij hun gegevens kunnen.”
Afhankelijkheidsrisico’s
Voorbeelden van zulke afhankelijkheidsrisico’s duiken steeds vaker op. Daarbij komt dat veel ondernemers niet weten dat hun data soms letterlijk verspreid staat over meerdere werelddelen. Cloudproviders verdelen opslag namelijk dynamisch over datacentra over de hele wereld, waardoor gegevens zich deels in Europa en deels op andere continenten kunnen bevinden. Simons benadrukt dat dit een logisch gevolg is van het feit dat veel digitale diensten in handen zijn van grote internationale bedrijven. “Dat je gegevens in de Cloud staan betekent alleen dat ze ergens op de wereld op een computer van iemand anders staan. Je weet vaak niet waar en je kunt het niet zelf bepalen.”
Friese kluis voor data
Om onze provincie minder afhankelijk te maken, bouwt DataFryslân aan een eigen, veilige digitale infrastructuur. Deze regionale ‘datakluis’ is bedoeld als plek waar Friese organisaties hun gegevens kunnen opslaan, analyseren en gebruiken zonder dat die data de provincie verlaat. De infrastructuur wordt door de coöperatieleden gezamenlijk ontwikkeld en kan met de groei van het ledenbestand verder worden opgeschaald.
“Met een Friese voorziening kunnen we precies afspreken wie waartoe toegang heeft en hoe alles beveiligd wordt. En wat jij erin stopt, blijft van jou. Dat is een belangrijk uitgangspunt.” Deze regionale aanpak creëert rust en zekerheid, omdat ondernemers exact weten waar hun data staat en onder welke voorwaarden het wordt beheerd. Het geeft bovendien de zekerheid dat toegang tot gegevens niet zomaar kan worden geblokkeerd, of misbruikt door onbekende partijen.
Meerwaarde voor ondernemers
Naast veilige opslag helpt DataFryslân ondernemers hun gegevens beter te benutten. De organisatie beschikt over een ervaren team van data scientists dat regionale databronnen kan combineren met ondernemersinformatie. Zo ontstaan inzichten die ondernemers kunnen gebruiken om strategische keuzes te maken, zoals het ontdekken van groeipotentie in bepaalde regio’s, het herkennen van veranderingen in klantgedrag, of trends in de markt.
Bedrijven beschikken vaak zelf ook over waardevolle informatie, maar benutten die niet. “Daarmee laat je kansen liggen. Wij helpen ondernemers graag om die data inzichtelijk en toekomstbestendig te maken”, aldus Simons.
Eerlijk en veilig AI-alternatief
Kunstmatige intelligentie speelt een steeds grotere rol in bedrijfsvoering. Maar veel AI-systemen functioneren als een black box: ondernemers weten niet waarop de modellen getraind zijn, wie toegang heeft tot de gegevens die zij invoeren, of hoe betrouwbaar de uitkomsten zijn. Simons: “De kwaliteit van AI hangt volledig af van de data die je erin stopt. Bij commerciële systemen gaat er van alles in. Dan kun je niet altijd vertrouwen op wat eruit komt.”
Daarom ontwikkelt DataFryslân een eigen AI-omgeving waarin uitsluitend betrouwbare, regionale gegevens worden gebruikt. De AI wordt ontworpen om feitelijke informatie te geven en kan in de toekomst zelfs communiceren in het Fries. Dat biedt praktische voordelen, bijvoorbeeld in sectoren zoals de zorg, klantenservice en logistiek. “Stel je een zorgrobot voor die precies begrijpt wat iemand in het Fries bedoelt”, zegt Simons. “Dat voelt veel natuurlijker en veiliger.”
Samenwerken in Fries model
Het lidmaatschap van DataFryslân werkt volgens een coöperatief principe: leden betalen een vaste bijdrage en krijgen toegang tot veilige opslag, analyses, trainingen en gezamenlijke onderzoeksresultaten. Dat laatste is een groot voordeel, want als één lid een vraag laat onderzoeken, profiteren de andere leden automatisch mee. Het maakt de aanpak efficiënt en betaalbaar, vooral voor (ketens van) mkb-organisaties die anders geen toegang hebben tot dergelijke kennis en infrastructuur.
Simons benadrukt dat ondernemers vaak dezelfde kwetsbaarheden delen en dat samenwerking onderling daarom logisch is. “Door samen vragen te stellen, krijg je sneller en beter antwoord. En het bespaart kosten.”
Uitnodiging aan het Friese mkb
Simons nodigt ondernemers uit om te beginnen met een eenvoudig maar cruciaal moment van reflectie: “Ga er eens rustig voor zitten en vraag jezelf af: waar staan mijn gegevens eigenlijk? Wie heeft er toegang toe? En wat gebeurt er als er morgen iets misgaat?”
Hij besluit: “We nodigen mkb-ondernemers graag uit over deze kwetsbaarheden met ons in gesprek te gaan, ook samen met concullega’s die tegen hetzelfde aanlopen”. De directeur benadrukt: “Geen enkele vraag is raar, wij kijken nergens van op. Een goed gesprek levert bijna altijd nieuwe inzichten op én vaak al een eerste richting voor oplossingen.”
Digitale terp voor Fryslân
DataFryslân heeft geen commercieel belang, benadrukt Simons. Alle middelen blijven in de regio en worden opnieuw geïnvesteerd in veiligheidsvoorzieningen, kennisontwikkeling en regionale samenwerking. Hij spreekt daarom graag over een digitale terp: een stevige, toekomstbestendige basis waarop Friese ondernemers kunnen bouwen. “Wat we maken is geen hype”, zegt hij. “Het is een voorziening die Fryslân sterker maakt, vanuit onze eigen ondernemende kracht.”